การวางแผนการสอน

อ.จีรวุฒ ล้วนกลิ่นหอม

คณะศิลปศาสตร์และวิทยาศาสตร์

วงจรการเรียนการสอน
วงจรการเรียนการสอน (OLE) คือ ผู้สอนต้องมองเห็นความสัมพันธ์เกี่ยวข้องกันระหว่างความมุ่งหมายของการสอน (Objective) กระบวนการเรียนการสอน (Learning – teaching process) และการประเมินผล (Evaluation)
ผู้สอนควรมองภาพวงจรนี้ให้สัมพันธ์ใกล้ชิด กล่าวคือ ต้องเข้าใจวัตถุประสงค์ของการสอนอย่างชัดเจนว่า สอนใคร สอนทำไม สอนอะไร จุดมุ่งหมายของมหาวิทยาลัยคืออะไร ของคณะคืออะไร ภาควิชาคืออะไร วิชาที่สอนคืออะไรบ้าง หลังจากที่กำหนดจุดมุ่งหมายหลักผู้สอนก็จะคิดวางแผนเกี่ยวกับกระบวนการเรียนการสอนว่ามีขั้นตอนอย่างไร มีลักษณะอย่างไร ควรใช้วิธีการสอนแบบใด สอนเมื่อใด สอนอย่างไร ใช้สื่ออะไร
เมื่อคิดวิธีการสอน กิจกรรมในการสอน และเอกสารประกอบการสอน จะต้องมีเครื่องมือมาช่วยประเมินเพื่อให้ผู้สอนได้เข้ามากขึ้นว่า แบบฝึกช่วยให้ผู้เรียนเข้าใจบทเรียนมากน้อยเพียงใด ผู้เรียนมีบทบาทในการเรียนหรือไม่ อาจารย์พูดอยู่คนเดียวทั้งชั่วโมงหรือเปล่า อาจารย์ควรประเมินตนเอง และประเมินนักศึกษาทุกครั้งเมื่อสอนเสร็จ
ความสัมพันธ์ระหว่างวัตถุประสงค์ การเรียนการสอน และการประเมินผล ย่อมทำให้ผู้สอนได้ติดตามอยู่ตลอดเวลาว่า การสอนของอาจารย์ได้ผลหรือไม่ ดังนั้นทั้งสามปัจจัยนี้จึงเป็นหลักของการสอนระดับอุดมศึกษา เพื่อให้นักศึกษาเข้าใจหลักการเดียวกันนี้ ผู้สอนจึงควรทำประมวลการสอนโดยสังเขป ก่อนที่อาจารย์จะทำประมวลการสอนรายวิชาใด อาจารย์ควรรู้จักเอกสารหลักสูตร โครงสร้างการศึกษา หลักสูตรสาขาวิชาบังคับกี่หน่วยกิต เรียนวิชาอะไรบ้าง ลักษณะวิชาเป็นอย่างไร
หัวข้อสำหรับการจัดทำประมวลสังเขปรายวิชา ควรมีดังนี้คือ
1. รหัสวิชา และชื่อวิชา
2. สังกัดของรายวิชา และสถานภาพของวิชา
3. ชื่ออาจารย์ผู้สอน
4. คำอธิบายรายวิชา
5. กำหนดการเปิดเรียน
6. ให้ระบุวัตถุประสงค์ของวิชา

เมื่อเขียนการสอนรายสัปดาห์ อาจารย์อาจจะระบุจุดประสงค์ของการสอนเชิงพฤติกรรมแต่ละคาบอีกก็จะทำให้ชัดเจน ตัวอย่างเช่น
1. อธิบายความ
2. ระบุความ
3. อภิปราย
4. แสดงตัวอย่าง
สิ่งสำคัญในการกำหนดจุดประสงค์เชิงพฤติกรรมก็คือ ต้องมีความสัมพันธ์ ระหว่างจุดประสงค์ วิธีการเรียนรู้ของนักศึกษา และการประเมินผล
7. สาระการสอน อาจารย์จะจำแนกสาระจากคำอธิบายรายวิชาออกมาเป็นหัวข้อ ยกตัวอย่างเช่น วิชา 301 302 หลักการตลาด มีสาระการสอนดังนี้
1. ความหมายของการตลาด
2. ความสำคัญของการตลาดต่อธุรกิจและเศรษฐกิจ
3. ตลาดและส่วนของการตลาด
4. สินค้าและชนิดของสินค้า
5. หน้าที่ของการตลาด
6. สถาบันการตลาด
7. ของทางการจำหน่ายและคนกลาง
8. วิธีดำเนินงานของผู้ผลิต ผู้ค้าส่ง และผู้ค้าปลีก
9. สิ่งแวดล้อมที่มีอิทธิพลต่อการตลาด
สำหรับการสอนอาจารย์อาจจะกำหนดวันเวลา หรือครั้งที่สอนไว้พร้อมกำหนด ตำรากับหนังสือที่ควรอ่านว่า หัวข้อนี้อ่านหนังสืออะไร เริ่มจากหน้าใดถึงหน้าใด จะทำให้ผู้เรียนติดตามการสอนของอาจารย์ได้มากขึ้น
8. กิจกรรมการสอน และวิธีการสอน
9. อุปกรณ์การสอน
10. การประเมินผล
11. ตำราเรียนหลัก อาจารย์สอนใช้ตำราเล่มใดเป็นตำราหลัก และเล่มใดเป็นหนังสืออ่านประกอบ กรณีที่ยังไม่มีตำราหลัก อาจารย์ควรพยายามเรียบเรียงและประมวลเป็นเอกสารประกอบการสอน
นอกจากประมวลการสอนโดยสังเขป เพื่อแจกให้นักศึกษาทราบในวันแรกของชั้นเรียนแล้วอาจารย์ควรทำแผนการสอนของอาจารย์ล่วงหน้าเป็นสัปดาห์ ๆ ไป เพื่อให้ทราบว่า อาจารย์จะสอนเนื้อหาสาระใด เท่าที่สอบถามนักศึกษาระดับปริญญาตรีและปริญญาโท พบว่าผู้เรียนมีความพอใดที่ทราบสาระของการเรียน วิธีการเรียน การวัดผล และตำราที่ควรอ่าน ตั้งแต่ชั่วโมงแรก มากกว่าที่จะเข้ามานั่งเรียนโดยไม่ทราบทิศทางอะไรเลย

การวางแผนการสอนรายคาบ
อาจารย์ควรเตรียมแผนการสอนรายสัปดาห์ โดยมีแนวทางดังนี้
1. วางวัตถุประสงค์ของการสอนให้ชัดเจน คำนึงถึงผู้เรียนเป็นหลัก ควรเรียนรู้หลากหลายนอกเหนือจากสาระตามหลักสูตร บางส่วนของชั่วโมงอาจเป็นการให้ผู้เรียนได้คิดวิเคราะห์ ทำแบบฝึกหัด ปฏิบัติ อภิปรายกลุ่ม ค้นคว้าในห้องสมุด ศึกษาจากสถานประกอบการ
2. คัดสรรสาระการสอน วางลำดับหัวข้อ ให้น้ำหนักของหัวข้อย่อยว่าแต่ละข้อมีความสำคัญมากน้อยแตกต่างกันหรือไม่
3. เลือกวิธีการสอนให้สอดคล้องกับวัตถุประสงค์ หัวข้อที่เป็นหลักการอาจารย์ใช้วิธีการสอนแบบบรรยาย แต่การทดสอบว่าผู้เรียนเข้าใจสาระที่สอนไปหรือไม่อาจจะใช้วิธีการอภิปรายให้ผู้เรียนขยายความหรือวิเคราะห์กรณี
4. การเลือกสื่ออาจารย์อาจให้นักศึกษามีส่วนร่วมในการเรียนโดยช่วยหาสื่อ เช่น ภาพยนตร์ รูปภาพ เพลง วีดิทัศน์ ของจริง
5. การประเมินทำได้หลายวิธี การตอบคำถามสั้น ๆ การสังเกต การตรวจสมุดจดของผู้เรียน การทำรายงาน ผลงาน แบบฝึก การให้เขียนสรุป การปฏิบัติ
6. เขียนแผนการสอน และกำหนดเวลาที่สอนแต่ละหัวข้อให้ชัดเจน

ผู้สอนอาจจะกำหนดรูปแบบของแผนการสอนแต่ละคาบขึ้นเองตามความสะดวก แต่ต้องมีการกำหนดวัตถุประสงค์ของการสอน สาระการสอน กิจกรรมการสอน สื่อการสอน และการประเมินผลทุกครั้ง การกำหนดสาระให้ละเอียดจะทำให้ผู้สอนแม่นในสาระที่สอน และนำไปพัฒนาเป็นเอกสารประกอบการสอนเพื่อการเข้าสู่ตำแหน่งวิชาการได้

ข้อควรปฏิบัติเมื่อพบกับนักศึกษาเป็นครั้งแรกในวิชาที่สอน
อาจารย์ควรพยายามให้นักศึกษาเกิดความรู้สึกว่าอาจารย์มีสัมพันธภาพที่ดีต่อนักศึกษา โดยเฉพาะถ้าเป็นชั้นเรียนขนาดไม่เกิน 50 คน ควรได้มีการแนะนำตัว เพื่อให้เกิดความรู้สึกเป็นกันเองเกิดขึ้นบ้าง
วันแรกของชั้นเรียน ควรจะปฏิบัติดังนี้
1. แจกประมวลการสอนรายวิชา
2. อธิบายลักษณะวิชา มีความสำคัญอย่างไร มีประโยชน์อย่างไร นำไปใช้กับชีวิตประจำวันอย่างไร ทำไม่จึงต้องเรียน วิธีเรียนควรเรียนอย่างไร ควรอ่านตำราอย่างไร เรียนและสอนอย่างไร ควรเตรียมสอบอย่างไร นักศึกษาควรพัฒนาและเตรียมตนเองอย่างไร
3. แจกเอกสารประกอบการเรียน
4. บอกวิธีการติดต่อกับอาจารย์ ให้ตารางเวลาการทำงาน ที่ทำงาน เบอร์โทรศัพท์และวิธีการติดต่อ
5. ทำให้ผู้เรียนเกิดความสนใจ เกิดความอยากรู้อยากเห็น สนุกที่จะเรียนในวิชาที่อาจารย์สอน
6. ให้กำลังใจผู้เรียน ให้ข้อคิดในเรื่องของความอดทน ความขยัน หมั่นเพียร กระตุ้นให้ผู้เรียนเกิดจิตสำนึกของความกตัญญูรู้คุณบุพการี และให้พยายามปรับตัวเพื่อความสำเร็จของผู้เรียนเอง
การเริ่มต้นในระยะแรก ๆ ของการสอน ทำให้ผู้เรียนรู้ทิศทางของการเรียนรู้จะได้ปรับตัวให้อยากเรียนรู้ได้เร็วขึ้น